انسان موجودی اجتماعی است و اجتماعی بودن، از ویژگی‌های انسان است.
انسان ذاتاً اجتماعی آفریده شده و زندگی فردی و دور از جامعه، کاملاً برخلاف میل و طبیعت اوست، زیرا کمال انسان در زندگی اجتماعی و در معاشرت با دیگران به دست می‌آید و فداکاری، گذشت و ایثار در زندگی اجتماعی معنی پیدا می‌کند. بدین منظور، انسان برای گریز از تنهایی، احساس همدردی، خیرخواهی و دلسوزی، دفاع از حقوق و منافع خویش، سلامتی روح و روان و نیز برای استفاده از تجربیات دیگران و در میان گذاشتن غم‌ها و شادی‌هایش، نیازمند است با دیگران ارتباط برقرار کند و دوستانی برگزیند.
داشتن دوستانی خوب یا بد تأثیر بسزایی در زندگی اجتماعی افراد دارد. این تأثیر تا حدی است که می‌تواند مایه سربلندی و یا سرافکندگی فرد شود؛ چه بسا زندگی انسان را به مخاطره بیندازد و انسان را به بیراهه و گمراهی بکشاند، اما انسان برای این‌که بتواند با دیگران ارتباط برقرار کند و دوستانی برگزیند، باید راهکارهایی را به کار بندد. در این‌جا به شش نمونه از راه‌های جلب دوستی اشاره می‌کنیم:
۱- به دیگران محبت کنید و سعی نمایید به آن‌ها علاقه‌مند شوید.
۲- در روابط خود لبخند بزنید.
۳- اسم افراد را با شیرین‌ترین و مهم‌ترین صدا به زبان آورید.
۴- شنونده خوبی باشید و دیگران را تشویق کنید تا راجع به خودشان صحبت کنند.
۵- درباره آنچه که مورد علاقه طرف مقابل است، صحبت کنید.
۶- کاری کنید که طرف مقابل خود را مهم احساس کند.
حالا که راه‌های جلب دوستی دیگران را دانستیم، باید بدانیم که یک دوست خوب، چه ویژگی‌هایی دارد. امام صادق (ع) می‌فرمایند: دوستی دارای شرایط و حدودی است؛ اگر کسی همه آن شرایط را داشته باشد، کمال صداقت و دوستی را دارد و اگر کسی تنها برخی از آن‌ها را داشته باشد، هر چند دوست نامیده می‌شود، اما کمال صداقت و دوستی را ندارد و اگر کسی هیچ یک از آن‌ها را نداشته باشد، چیزی از دوستی ندارد و اصلاً نباید او را دوست نامید:
۱- ظاهر و باطن دوست یکسان باشد.
۲- افتخارات دوستش را افتخار خود و شکست‌های او را شکست خود بداند.
۳- ثروت و قدرت، رفتار او را با دوستش تغییر ندهد.
۴- چیزی را از دوستش دریغ نورزد.
۵- در سختی‌ها دوست خود را رها نسازد.
در روایتی هم از حضرت عیسی (ع) و هم از پیامبر (ص)، بهترین دوستان کسانی دانسته شده‌اند که:
۱- دیدن آنان انسان را به یاد خدا بیندازد.
۲- گفتارشان بر دانش انسان بیفزاید.
۳- رفتارشان یاد آخرت را در دل انسان زنده کند.
و نیز طبق حدیث نبوی، دوست خوب مثل آینه است. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «المؤمن مرآت المؤمن؛ مؤمن آینه مؤمن
است.»
به نظر شما آینه چه خصوصیاتی دارد که می‌تواند الگوی دوستی ما باشد؟
آینه محافظه‌کار نیست و عیب یا ویژگی افراد را پنهان نمی‌کند. آینه صاف و صادق است و رو در رو عیب یا ویژگی انسان را به او نشان می‌دهد. آینه امانتدار است و عیب افراد را به دیگران نشان نمی‌دهد. آینه دروغگو نیست و عیب یا خصوصیت ظاهری آدم‌ها را بزرگ یا کوچک نمی‌کند. آینه منافق نیست و عیب و خصوصیت افراد را با هم نشان می‌دهد. آینه ساکت و مؤدب است و با سکوتش عیب افراد را نشان می‌دهد نه با جار و جنجال. آینه غیبت نمی‌کند و عیب افراد را پشت سر آن‌ها نشان نمی‌دهد. آینه در دوستی‌اش یک‌رنگ است و رنگ افراد را عوض نمی‌کند.
آری، یک دوست خوب، خصوصیاتی همچون آینه دارد. همچنین در روایات متعددی به ما توصیه شده که با انسان‌های خردمند معاشرت داشته باشیم؛ چرا که مصاحبت و دوستی با خردمندان، حیات و زندگی روح و جان آدمی بوده و موجب امنیت و آسایش و آرامش نفس است، اما باید توجه داشت که هر چیزی برای خود حد و مرز مشخصی دارد، مثل: خوردن، خوابیدن و … به طور کلی در امور زندگی نباید افراط و تفریط شود و در دوستی‌ها هم حد و مرز مشخصی وجود دارد که اگر از حد خود تجاوز کند، فاجعه‌آفرین خواهد بود.
امام علی (ع) در این رابطه می‌فرمایند: دوستت را چندان دوست مدار، مبادا که روزی دشمنت شود و دشمنت را چنان کینه مدوز که روزی دوستت گردد.
پس نباید همه اسرار خود را برای دوستان، هر چند دوستان بسیار نزدیک، فاش کرد؛ زیرا هر دوستی‌ای ممکن است روزی به دشمنی تبدیل شود. در دشمنی نیز باید همین نکته را مراعات کرد، اگر با کسی اختلافی پیدا کردیم، نباید کاری کنیم که هرگونه راه رجوع و بازگشت را بر روی او ببندیم. تجربه نشان داده است که بسیاری از دشمنی‌ها به دوستی تبدیل خواهد شد؛ بنابراین نباید به گونه‌ای رفتار کرد که روی بازگشت نداشته باشیم.
امام صادق (ع) می‌فرمایند: «پس از قطع ارتباط با دوستت، چندان از او بدگویی نکن که راه بازگشت را بر او ببندی. شاید که تجارب زندگی، او را به سوی تو بازگرداند.»
حال این سؤال پیش می‌آید که با که دوستی نورزیم؟ امیر مؤمنان در پاسخ به این پرسش که بدترین دوستان چه کسانی هستند، فرمود: کسی که گناه را در چشم انسان زیبا جلوه دهد. همچنین در جای دیگر حضرت علی (ع) به فرزندش امام حسن (ع) فرموده‌اند: فرزندم از دوستی با احمق بپرهیز که می‌خواهد به تو خیری نرساند، اما دچار زیانت می‌کند. از دوستی با بخیل بپرهیز که آنچه را که سخت به آن محتاجی، از تو دریغ دارد، از دوستی با بدکار بپرهیز، زیرا که به اندک بهایی تو را می‌فروشد.
از دوستی با دروغگو بپرهیز که او سراب است و دور را به تو نزدیک و نزدیک را به تو دور می‌نمایاند. دوست بد، همانند میوه فاسد است، همان‌طور که میوه فاسد، میوه‌های سالم را نیز فاسد می‌کند. دوست بد و ناشایست نیز، دوستان خود را به بدی و فساد می‌کشاند.
سعدی می‌گوید:
با بدان کم نشین که بد مانی خو پذیر است نفس انسانی
دانایان بر این باورند که دشمن دانا از دوست نادان بهتر است.
سعدی می‌گوید:
دوستی با مردم دانا نکوست دشمن دانا به از نادان دوست
دشمن دانا بلندت می‌کند بر زمینت می‌زند نادان دوست
معمولاً دوستان هر فردی، محک خوبی برای شناخت شخصیت او هستند. بنابراین اگر ما دوستان با شخصیت و خوبی داشته باشیم، این دلیل شخصیت و ارزش‌های انسانی ما است و اگر خدایی نکرده با دوستان ناباب و اشخاص بد همنشین باشیم، در دیدگاه دیگران ما هم بد و بی‌شخصیت به حساب می‌آییم. پس انسان هوشمند و عاقل کسی است که اشخاص خوب و بالیاقت را به دوستی انتخاب کند و از هم‌نشینی با بدان بپرهیزد.
